✍ लिमा अधिकारी

देशमा आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रको चर्चा बढिरहेको बेला सरकारले उल्टो दिशा लिने निर्णय गरेको भन्दै मौरीपालक किसानहरू आक्रोशित छन्। करिब १० हजार किसानको रोजगारी टिकाइरहेको स्वदेशी मह उद्योगले बजारमै माग धानिरहेको अवस्थामा विदेशी मह आयातको कोटा बढाउने सरकारी निर्णयले ठूलो असन्तुष्टि जन्माएको छ।

नेपालमा वार्षिक ५ हजार मेट्रिक टन मह उत्पादन हुन्छ, जुन आन्तरिक माग पूरा गर्न पर्याप्त मानिन्छ। स्थानीय उत्पादनले बजार चलिरहेको बेला सरकारले डाबर नेपाललाई १२५ मेट्रिक टन र पतञ्जली नेपाललाई ५० मेट्रिक टन मह थप आयात खुला गरिदिएको निर्णयले किसानहरूको मनोबल कमजोर पारेको छ।

किसानहरूको भनाइमा, “उत्पादनले बजार धानिरहेको छ, सरकारले चाहिँ उल्टै विदेशी निर्भरता बढाउने बाटो लिएको छ।” उनीहरूको ठम्याइ छ, यस्तो निर्णयले स्वदेशी उद्योगको भविष्य अनिश्चित बनाउँछ।

---

अन्तर्राष्ट्रिय बजारका लागि आवश्यक पूर्वाधार अझै कमजोर

नेपालको मह अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा गुणस्तरीय मानिन्छ। तर निर्यात बढाउन आवश्यक पूर्वाधार पर्याप्त छैन।

अहिलेसम्म अभाव देखिएको प्रमुख संरचना:

• Organic Certification

• HACCP / ISO 22000

• Residue-free test

• Moisture / Sugar adulteration test

• अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड अनुसारको क्वारेन्टाइन ल्याब

सरकारले यी पूर्वाधारलाई प्राथमिकतामा राख्न सकेमा नेपाली महले विश्व बजारमा ठूलो हिस्सा ओगट्न सक्ने किसानहरूको विश्वास छ।

---

उत्पादन बढाउन सम्भावित क्षेत्र पहिचान

नेपालमा विभिन्न भूभागअनुसार उत्पादन गर्न सकिने विशेष महका प्रकार छन्।

Export Oriented Production Cluster:

• कर्णाली / सुदूरपश्चिम: चिउरी मह

• पहाडी क्षेत्र: बक्विट मह

• तराई क्षेत्र: मस्टर्ड मह

पालिका स्तरबाट

• सीपमूलक तालिम

• प्रविधिको पहुँच

• वित्त / कर्जा सुविधा

• बजार जोड़ने संरचना
  मजबुत बनाउन सके स्वदेशी मह उद्योग अझै ठोस बन्नेछ।

---

ब्रान्डिङ र प्याकेजिङमा ठूलो सम्भावना

स्वदेशी मह उद्योगहरूले अझै ब्रान्डिङ, उत्पाद भिन्निकरण र प्याकेजिङमा आधुनिकरण गर्न सकेका छैनन्।

सहकारी, स्थानीय सरकार र निजी क्षेत्रको समन्वय गरेर

• आधुनिक प्याकेजिङ

• स्थिर ब्रान्ड पोजिसनिङ

• स्वदेशी तथा विदेशी दुवै बजारको रणनीति
  बनाउन सकिन्छ।

---

उच्च मूल्यका कृषि उत्पादनमा पहुँच बढाउनुपर्ने माग

नेपालमा महसँगै अन्य उच्च मूल्यका उत्पादनहरूको पनि ठूलो सम्भावना छ।
जस्तै:

• Wild cliff honey / Mad honey / Red honey / Spring honey

• च्याङ्रा

• बुद्धचित्त

• यासागुम्बा

• रूद्राक्ष

• अलैंची

यस्ता उत्पादन उद्योगीकरण गर्न सके

• युवा कृषि उद्यममा आकर्षित हुने

• गाउँमै रोजगारी खुल्ने

• राष्ट्रिय आय बढ्ने
  जस्ता प्रत्यक्ष प्रभाव देखिने विशेषज्ञहरूको भनाइ छ।

---

निष्कर्ष

स्वदेशी मह उद्योग नेपालको आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउने क्षेत्र हो। उत्पादन पर्याप्तछ, क्षमता छ, किसानसँग अनुभव छ। अब आवश्यक केवल सही नीतिगत दिशा, संरक्षण र बजार अभिमुख कार्यक्रम हो।

सरकारी निर्णयले विदेशी निर्भरता बढाउने हो कि स्वदेशी उत्पादनको मनोबल उकास्ने हो, अब समयमै हेर्नुपर्ने आवश्यकता छ।